Burgemeester: boven de politiek?

Op 8 november 2013 organiseerde VB Noord een studiemiddag over de burgemeester. Na meer dan een decennium dualisme kunnen we constateren dat de dualisering van de verhoudingen binnen het gemeentebestuur een onvoorzien effect heeft gehad op de positie van de burgemeester. Twee belangrijke ontwikkelingen zorgen er voor dat opnieuw gekeken wordt naar de positie van de burgemeester. In de eerste plaats hebben zich de laatste jaren relatief veel burgemeesterscrises voorgedaan. De burgemeester zou bestuurlijke rust moeten brengen en boven de partijen moeten staan. Maar dat is moeilijker nu hij meer afhankelijk is geworden van de gemeenteraad. Een tweede ontwikkeling waardoor we anders naar de burgemeester zijn gaan kijken is de vergroting van zijn rol in het veiligheidsdomein. De burgemeester kan met een beroep op de openbare orde allerlei ingrijpende maatregelen nemen in de openbare ruimte, maar ook achter de voordeur. De burgemeester is daarmee een zichtbare functionaris geworden met een stevige portefeuille en een politieke rol.

De eerste inleider tijdens het plenaire deel, Douwe Jan Elzinga, hoogleraar Staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, plaatste de burgemeester in Nederland binnen de algemene democratische verhoudingen op lokaal niveau. Nederland is een van de weinig landen met een benoemde burgemeester.  Benoeming is een goede basis voor een neutrale ambtsuitoefening (pouvoir neutre) – en dat heeft, aldus Elzinga, grote voordelen. We willen zowel een neutrale als een gekozen burgemeester, maar die twee laten zich niet combineren. Wordt de burgemeester benoemd, dan is er een goede basis voor een neutrale ambtsuitoefening. De uitbreiding van het aantal taken en bevoegdheden van de burgemeester zoals die de afgelopen jaren gestalte heeft gekregen  heeft deze neutraliteit onder druk gezet. De kanteling naar een minder neutrale burgemeester is ingezet, maar het is de vraag of die wenselijk is.

Als tweede inleider betoogde burgemeester Ferd Crone van Leeuwarden dat er eigenlijk geen sprake is van een echte benoeming door de kroon, de keuze van de raad wordt immers bijna altijd overgenomen. Feitelijk benoemt de raad, en het is ook de taak van de burgemeester om het vertrouwen van de raad vast te houden. Dit in alle verschillende rollen die de burgemeester heeft, zowel beleidsinhoudelijk, als meer politiek. Een rechtstreekse verkiezing lijkt politiek niet wenselijk, maar een verkiezing door de raad zou goed passen bij de feitelijke rol van de burgemeester. Tot slot van het plenaire deel gaf Cees Bijl van Emmen aandacht aan de veelheid van bevoegdheden van de burgemeester. Hij waarschuwde dat toenemende inhoudelijke bevoegdheden op het terrein van veiligheid niet samen gaan met een gekozen burgemeester. Veiligheid is immers wel een politiek probleem, maar geen partijpolitiek probleem.

In de workshops kwamen specifieke onderwerpen aan de orde. Sylvia te Wierik, districtschef verkende de sturingsproblematiek in de gezagsdriehoek. Door de nationale politie, is de situatie ontstaan dat 9 gemeenten vertegenwoordigd zijn in de driehoek voor 1 team. Daardoor bestuurt de gezagsdriehoek maar weinig, en worden de echte afspraken vooral bilateraal gemaakt. Een sleuteldocument kan een gezamenlijk veiligheidsplan zijn, maar dat vergt veel afstemming met zoveel gemeenten.

Tijdens de workshop over de informatiepositie van de burgemeester op het terrein van Sociale Veiligheid presenteerde Melle Schol van Pro Facto de uitkomsten van een landelijk onderzoek. Burgemeesters worden redelijk goed geïnformeerd door de politie en het Openbaar Ministerie, maar de relaties met andere informatieleveranciers, zoals woningcorporaties en welzijnsorganisaties is minder hecht. Ook de precieze afstemming met de politieorganisatie vraagt nog aandacht. De burgemeester moet daar specifiek op sturen, zodat hij naar behoefte, wat betreft frequentie en detailniveau wordt geïnformeerd. Dat is ook in elke lokale setting anders en de politieorganisatie mist soms een antenne voor die context. De aanwezige burgemeesters en medewerkers openbare orde van gemeenten ondersteunden de bevindingen en kleurden deze verder in voor hun eigen lokale situatie.

In de workshop Het nieuwe profiel van de burgemeester besprak moderator Linze Schaap in dialoog met de zaal een aantal nieuwe kenmerken die het ambt van burgemeester heden ten dage typeren. Daarbij kwam steeds ook de vraag aan de orde of die nieuwe rollen en functies aanleiding zijn om de wijze waarop een burgemeester tot het ambt wordt geroepen te veranderen. Schaap prikkelde de aanwezigen met stellingen dienaangaande, maar zijn toehoorders bleken er over het algemeen niet zo van overtuigd dat de wijze van aanstellen van een burgemeester ingrijpende wijziging behoefde.